Ganador y finalista del concurso de relatos en euskera

Hautespen naturala, de Maialen Lizarralde, ha ganado los 2.000 euros del primer premio del concurso de relatos en euskera organizado por Zenda y patrocinado por Iberdrola. El jurado, formado por Ana Malagón, Iban Zaldua, June Fernández, Katixa Agirre, Ander Izagirre, Jon Kortazar y Mikel Urkiaga, ha elegido como finalista al relato Garbitegia, de Igor Mercado Azcuenaga. Su premio es de 1.000 euros.

Un centenar de historias han participado en este concurso, celebrado el 27 de noviembre y el 10 de diciembre. Para participar era preciso escribir una relato breve en euskera, entre 100 caracteres y 1.000 palabras, en internet, mediante una entrada en un blog, una anotación en Facebook o un tuit en Twitter. Una vez los concursantes hubieran publicado el texto en su blog, Facebook o Twitter, tenían que inscribirse registrándose en el Foro de Iberdrola en Zenda en el apartado foro.zendalibros.com/forums/topic/concurso-de-historias-en-euskera-en-zenda. Además, podían difundir su anotación en las redes sociales (Facebook o Twitter) mediante la etiqueta #ZendaIpuinak.

Historia ganadora

Hautespen naturala

Maialen Lizarralde

Espero bezala, zurbil geratu dira denak berria bota diedanean. Gabonetarako etxera itzuli den alaba gazte, poxpolin eta ezkongarri honek inork espero ez zuen granada bat jaurti du turroi-janaren erdian. Eztanda egin aurreko isilune deseroso horren erdian piztuta dagoen telebistako urtezaharretako programan txiste bat egin dute familiarteko afarietan koinatuek erakusten duten sasijakinduriaren inguruan. Nire koinatuari begiratu diot. Honek ez dauka ez jakinduriarik, ez sasi, eta ez oro; indiferentzia eta ardoa litroka zainetan. Nire ahizpak senar epel hau aukeratu izana familiako misterio handienetako bat da gaurdaino. Joan zen astean ospitaletik ateratzerakoan kontatu nionean sortu zuen dramarekin telenobela bateko ahizpa maltzurra sentitu nintzen. Orain lasaitu dela ematen du. Amonari begiratu diot. Ziur nago ez duela ulertu esan dudana, eta ezta gogorik ere. Bost axola dio guztiak eta loak hartzen dago gajoa. Lehengusina jendearen erreakzioarekin arduratuago dago, berriarekin baino. Izeba-osaba eta gurasoak dira hemen klabea, tradizioaren izenean diskurtso pasibo-agresibo guztiz erreakzionarioa jaurtiko didatenak, koinatu guztien jakinduriaren indarrarekin nire erabakia zergatik izan den hain-hain-hain okerra azalduko didatenak.

Goitik behera eta ezker eskuin ezagutzen dut diskurtsoa. Gutxienez 3 ginekologok, 2 psikologok eta dozena bat lagunek aspertu arte errepikatu didate: gaztea zara oraindik, nork daki etorkizunean haurrak izan nahiko dituzun, amatasunaren transzendentzia, blablabla. Eskerrak operazioa egin ondoren kontatu diedan, esperantzaren diskurtsoa baliogabetu eta noraezean baitabiltza argudioekin. Aitak nola okurritzen zaidan, osabak ez duela ulertzen, amak nire esentzia mutilatu dudala, izebak aitaren egiten du konpultsiboki, koinatuak “baina hori zientifikoki posible da?”…

Kostatu zaie inportanteenarekin konturatzea, ordea: lehengusina adoptatua izanda, endometriosisak jota haurrik izan ezin duen ahizpa zaharra eta ni neu eta nire tronpa lotuak gara familiako azken labekada. Hau da, familia honek ez du jarraipen genetikorik izango. Adios. Txinpun.

Aurpegia goibeldu zaie ohartu direnean. Lehertu da granada. Hitz kontsolagarri batzuk esateko premia sentitu dut, baina une horretantxe abisatu digu telebistak segundo gutxitan hasten direla laurdenak. Inertziaz hartu ditugu mahatsak eta hasperen existentzialista artean jan ditugu, kanpaiek gure familiaren hileta iragarriko balute bezala, hutsari begira, dekadentziaren prozesioa markatzeko erritmo liturgikoak lagunduta. Hamabigarrena ahoko masa umelari gehitutakoan, inork ez du “urte berri on” esan. Zera hori irensten saiatzen nahikoa lan dugu. Orduan jaurti du amonak berea:

“Ba niri oso ondo iruditzen zait. Ahal izan banu, nik ere egingo nuke.”

Ondoren sagardo edalontzia xanpainez bete, irribarre batekin “Urte berri on!” esan publiko mutuari eta trago bakarrarekin den-dena edan ostean ohera joan da, logura da eta.

***

Finalista

GARBITEGIA
Igor Mercado Azcuenaga

Duela gutxi garbitegi bat ireki zuten aurreko eraikinaren etxepean. Hasieran zentzugabea iritzi nion halako negozio bat abian jartzeari, ergelkeria kasik. Izan ere, deserosoa da zikindutako arropa, izara eta sukaldeko trapuekin kalera egitea, zer eta, itxoiten egon ondoren, etxera berriz igotzeko, guztia lisatzeko betekizuna buruan biraka daukazularik. Are, gurea bezalako hiri txikiak ez du pelikula amerikarretan agertzen diren garbitegi horien beharrik, auzoa ez da Brooklyn, pentsatzen nuen nire kautarako, jabeak lokala itxi eta garbigailuekin beste nonbaitera alde egiteko egunak zenbatzen nituen bitartean.

Bada, beste hainbatetan bezala, oker nenbilen. Ez negozioak lehenengo minututik sekulako arrakasta erdietsi zuelako, halakorik ez baitzen jazo, jakina, baizik eta bazuelako zabalik mantentzeko nahikoa mugimendua. Antza denez, egunetako izerdi metatua kanpoan garbitzeko premian genbiltzan auzoan, ni artean jabetu gabe. Erresistentzia ideologikoa izango zen akaso, edo gauzak ezagutu ditugun moduan mantentzeko grina atabikoa.

Sukaldeko leihotik auzokideen harat-honat motela nekusan eta, garbitegiko beirate zabalari esker, banekien nor sartzen zen bertara, supermerkatuko poltsa berrerabilgarriak kulero, fraka eta alkandoraz lepo. Bazen adineko andraren bat edo beste, garbitegiraino tirrika-tarraka hurbiltzen zirenak, baita auzoan habia egindako artista gazte zenbait halaber. Bigarrenean bizi den Karmenen semea ere han eserita ikusten nuen askotan, zirkinik egin gabe garbigailuaren danborrari adi-adi beha. Eskizofreniak jota dago gaixoa eta botikek pott eginda uzten dute usu.

Alabaina, emakume afrikarrak, izan marokoar, nigeriar nahiz kamerundar, ziren bezerorik leialenak. Lokal barruko aulkietan orduak ematen zituzten, makinek beren arropa koloretsuak garbirik noiz itzuliko zain, imintzioz lagunduriko eztabaida ozenetan katramilaturik egun bat, hurrengoa eta hurrena.

Uste baino lehen, nire buruari zerbait promes egiten diodan orotan bezala, hitza jaten amaitu nuen, edo berdina dena, garbitegia zapaltzen. Hainbat faktorek bultzatu ninduten horretara baina horiek zerrendatzea desenkusa merkeetan galtzea bezalakoa litzateke: urrikalkorra eta alferrikakoa.

Insomnio gau batez izan zen. Garbitegiaren neoizko argiek aldizkako deiak bidaltzen zizkidaten sukaldeko leihoraino eta, loezinak nazkatuta, hiru astetan aldatu gabeko izarak eta logelako izkina batean metaturiko galtzontzillo eta galtzerdiak plastikozko poltsa zuri batean sartu eta kaleruntz egin nuen gehiegi pentsatu barik. Goizeko ordu txikiak izan arren, garbitegia irekita zegoen. Atoan ulertu nuen negozioaren indargunea: hogeita lau orduz irekita egon zitekeen, eta onena, ezein langileren beharrik gabe, ez bazen aldian-aldian mantentze-lanetan jardungo zen norbait. Bisnes handiago baten azkenaurreko katebegi hura ireki zuena ni baino azkarragoa zen inondik inora.

Lokal hustuan sartu nintzen, txanponak eskuan. Garbigailua martxan jarri, freskagarri-makinatik lata bat te hotz atera eta aulkian eseri, dena bat. Karmenen semearekin oroitu nintzen orduan. Makinaren mugimendu biribilak lasaigarriak ziren oso; ura eta xaboia nahasterakoan sortzen zen aparra ikusteak haurtzarora eraman ninduen atzera. Ene begien aurrean nituen, hartara, igande arratsez gobada egiten zuen gure amaren irudia, galtzerdi bustien dantza eroa, bizilagun eskizofrenikoa eta Stephen Frears-en filme hartako hooligan hura. Beiratearen bestaldean, gainera, gautxorien ibilera nuen entretenimendu.

Auzo bitxia da gurea, “poliedrikoa” udalak plazaratu gida turistikoaren arabera. Kanpotarrak ez izutzeko moduko eufemismoa, «gay friendly» edo «multietnikoa» bezainbat. Etiketek diotena baino gehiago izanagatik, auzoa halakoxea ere bada. Gauez batez ere, farolen argipean era guztietako jendea elkartzen baita bazterrotan, izan astegun buruzuri zein larunbat ilunabar. Horregatik nengoen hain liluratuta garbitegitik ikus nezakeenarekin: gizon bat adinean sartutako puta batekin prezioa adostu nahirik, arestian haxixa saltzen ibilitako bi magrebtar udaltzainekin berbetan eta kebab bana jaten ziharduen bikote gaztea, denak pasatu ziren denbora gutxian ene aurretik, telebistan legez. Akaso txoko honetan eseri eta ikusitakoarekin eleberriren bat ondu nezake, etorri zitzaidan burura.

Tea agortu nuenerako, mozkorren txanda iritsi zen. Bi kale gorago dagoen bebarrutik botako zituzten ziurrenik. Mikel zebilen haien artean, aspaldiko ezaguna izan arren lagun minek duten estatusera egundo iritsiko ez dena. Garbitegi barruan ikusi ninduenean, parranda-kideengandik zertxobait urrundu eta beiratearen beste aldetik txorakeriak egiteari lotu zitzaion. Sudurra jarri zuen kristalaren kontra aurrena, ezker masaila eta burua ndoren, eskuak eta gorputz osoa azkenik, leihoaren aurka kolpea hartu izan balu bezala.

-Garbigailua izorratu al zaik ala? – galdegin zidan sartzerakoan, alkohol kiratsa airean zintzilikatuz.
-Ez.
-Hara… – eta pentsakor geratu zen, egin gabe neraman bizarrari begira, zigarreta bat liatzeari ekiten zion bitartean.
-Parrandan al habil? – galdetu nion isiltasuna etetearren, baina hasperen ahul bat baino ez nuen jaso erantzun modura. Begibistakoa zen, eta mozkorregi zihoan gainera.
-Eiderrek berriz utzi hau ala? – bota zuen bat-batean.
-Bai.
-Ez al din itzultzeko asmorik?
-Ez zirudik.

Mutu geratu zen, informazio guztia prozesatzea eta zigarretari azken ukitua ematea bateraezinak bailiran. Auskalo zerbait sakona gaineratu nahi zuen, une hartan agertu baitzitzaizkion gau hartako lagunetako bi, haiekin itzultzeko eskatuz. «Zaindu» mehe bat, besterik ez zitzaion atera parrandan jarraitu aurretik. Gutxira, lokal txiki hartatik bueltaka nenbilela, garbigailuak doinutxo bat jaulki zuen. Atetxoa ireki eta, aurreikusi ez bezala, galtzerdi eta izarak siku zeuden. Hezetasunik gabe, egurastuta.